Klee droomt Bach: een visueel orgelspektakel
1747, Berlijn, Pruisen
De grote Johann Sebastian Bach bezoekt Frederik de Grote, koning van Pruisen. Frederik is een groot muziekliefhebber, speelt zelf verdienstelijk fluit en wil wel eens horen wat Bach in zijn mars heeft. Bach krijgt van hem een complex melodietje en Frederik vraagt hem hierop te improviseren op een gloednieuw instrument: de pianoforte. Lang verhaal kort: Bach is verrukt over het innovatieve instrument, en Frederik de Grote even verrukt over Bachs kunsten. Bach besluit, als muzikaal presentje aan Frederik, het thema uit te werken tot wat later een van zijn monumentale muzikale nalatenschappen zou worden: het Musikalisches Opfer.
1897, Münchenbuchsee, Zwitserland
De jonge Paul Klee, groot Bach-liefhebber, twijfelt lang wat hij met zijn talenten wil. Violist worden? Of toch schilderen? Na lange tijd besluit hij voor dat laatste, en geeft hiervoor zelf zijn belangrijkste reden:
Dat wat aan het eind van de achttiende eeuw al was gedaan voor muziek, blijft op het terrein van de beeldende kunst hooguit hangen in een begin.
Paul Klee besluit zich in te zetten om de schilderkunst van zijn tijd – hij leefde van 1879 tot 1940 – op hetzelfde niveau te brengen als de muziek.
Toch blijft zijn muzikaliteit een rode draad in zijn carrière. Zijn schilderijen dragen ‘barokke’ titels als Rote Fuge, Polyfone Strömungen, Alter Klang en Pastorale (Rhythmen), titels die direct verwijzen naar muzikale vormen en structuren. En in werken als Im Bachschen Stil uit 1919 verwijst hij zelfs letterlijk naar zijn grote muzikale held Johann Sebastian Bach.
2023, Amsterdam, Nederland
Deze rode draad – de connectie tussen beeldende kunst en muziek – inspireert musicus en beeldend kunstenaar Johan Luijmes tot Klee droomt Bach. Samen met videokunstenaar Marcel Wierckx en musicus/organisator Peter Ouwerkerk ontwikkelt hij een spectaculaire performance waarin de eeuwenoude wens om muziek en beeldende kunst met elkaar te verenigen nieuw leven wordt ingeblazen, met poëzie en artificiële intelligentie als twee extra, verrassende ingrediënten.
Tijdens de voorstelling klinkt live op het orgel muziek van Johann Sebastian Bach, waaronder delen uit Bachs Musikalisches Opfer. Tegelijkertijd worden fascinerende beelden zichtbaar, gebaseerd op schilderijen van Paul Klee, die letterlijk tot leven komen op en rond het front van het orgel. Het resultaat is een kleurrijk concert, gepresenteerd als een polyfone compositie waarin muziek, beeld en woord samenvloeien.
Tussen de composities van Bach klinkt nog een derde laag: een door artificiële intelligentie gegenereerde soundscape die de werken met elkaar verbindt en het concert tot één doorlopend geheel maakt. Daarnaast worden twee nieuwe composities uitgevoerd: een soundscape op basis van het gedicht De stilte van de wereld voor Bach van Lars Gustafsson en een nieuwe audiovisuele compositie voor orgel, gecreëerd met behulp van AI-technieken. Marcel Wierckx, die internationaal geldt als een pionier in de toepassing van deze technologieën binnen audiovisuele kunst, ontwierp en verzorgt tijdens de voorstelling het live geprojecteerde beeld en de soundscapes.
Vormgevingsconcept (klik om te openen)
Voor Klee droomt Bach werkt Marcel Wierckx met spectrale synchronisatie van beeld en geluid. De ruimtelijke verdeling van pixels wordt daarbij gestuurd door het klankspectrum van de muziek. Anders dan bij zijn eerdere project Dromen als Messiaen, bepaalt hier de klankkleur van het orgel ook de kleur van de pixels, en niet alleen hun positie.
Twee nieuwe technieken maken dit mogelijk: procedural basis function generation, een animatietechniek die vloeiende bewegingen genereert, en pixel sorting, waarmee abstracte landschappen ontstaan. Wierckx geldt internationaal als een pionier in de toepassing van deze technologieën binnen audiovisuele kunst.
Klee droomt Bach is de opvolger van Dromen als Messiaen, een voorstelling die tussen 2021 en 2023 in tientallen kerken te zien was, waaronder La Trinité in Parijs, de thuisbasis van Olivier Messiaen zelf. Bijzonder is dat tijdens de voorstellingen de vaste organist van de concertlocatie zelf optreedt. Marcel Wierckx vormt samen met Johan Luijmes en Peter Ouwerkerk, oprichter van de organiserende Stichting OpenOor, het creatieve team achter deze innovatieve reeks multidisciplinaire concerten.
De speellijst
Klee droomt Bach is binnenkort te zien en horen op de volgende locaties:
15 oktober Dordrecht, Grote Kerk (organist: Cor Ardesch)
21 november Wageningen, Grote Kerk (Gonny van der Maten)
30 november Deventer, Lebuinuskerk (Wim Diepenhorst)
10 december Rotterdam, De Doelen (Adriaan Hoek)
1 januari 2026 Goes, Grote Kerk (Arno van Wijk)
Na deze reeks zullen in 2026 nog op diverse plaatsen voorstellingen zijn en deze lijst wordt continu geactualiseerd. Kaarten kunnen bij de plaatselijke concertorganisaties of aan de deur worden gekocht.
Heeft u zelf interesse om het project in uw serie op te nemen? In 2026 zijn nog mogelijkheden! Neem voor alle details contact op met Peter Ouwerkerk, info@openoor.nl.
Eerdere uitvoeringen:
7 februari 2025 Den Haag, Kloosterkerk (Geerten van de Wetering)
16 september Nijmegen, Stevenskerk (Dirk Luijmes)
De makers
Johan Luijmes
Johan Luijmes behaalde zijn diploma’s voor orgel bij Bert Matter aan de Hogeschool voor de kunsten te Arnhem. Aan hetzelfde instituut studeerde hij af als beeldend kunstenaar. Luijmes was een van de oprichters van muziektheater de Plaats in Arnhem.
Vanaf 1995 is hij organist van de Eusebiuskerk in Arnhem en vanaf 2000 stadsorganist van Arnhem. Hij heeft een internationale concertpraktijk. Van 2002 -2009 leidde hij intro in situ, productiehuis voor hedendaagse muziek te Maastricht. Sinds de oprichting van het Orgelpark in Amsterdam in 2007 is Luijmes artistiek leider. Daarnaast was hij lector aan de Hogeschool Zuyd en gastdocent op o.a. de Amsterdamse Rietveld Academie. Sinds 2015 is Luijmes daarnaast artistiek leider van beeldengalerij Het Depot in Wageningen en vanaf 2022 tevens van de Leidse salon, podium voor klank en taal in Leiden.
Marcel Wierckx
Marcel Wierckx is componist en audiovisueel muzikant. Hij maakt muziek en beeld voor dans, concert, film en theater. Hij werkt onder andere samen met het Metropole Orkest, Tin Men and the Telephone, Chunky Move, anoukvandijk dc, Dansgroep Amsterdam, Monica Germino, Timuçin Sahin en Matthias Oostrik. Zijn werk is uitgevoerd op grote internationale evenementen zoals ISCM World New Music Days, het Melbourne Festival, Dance Massive Festival, ADE, Live.Code.Festival, MFRU International Festival of Computer Arts en de International Computer Music Conference. Momenteel werkt hij samen met Tin Men and the Telephone en Tony Roe, winnaar van de Boy Edgarprijs in 2025. De dansvoorstelling An Act of Now, waarvoor hij de muziek en sound design met Chunky Move maakte, werd in 2012 bekroond met The Age Critics Award. Wierckx is hoofddocent Live Electronic Music aan het Conservatorium van Amsterdam.
Peter Ouwerkerk
Peter Ouwerkerk studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam en vervolgde zijn orgelstudies bij Jean Boyer (Lille) en Daniël Roth (Parijs). Hij won de eerste prijs van het Internationale Rijnstreek Orgelconcours in de St.-Stevenskerk te Nijmegen, waarna een concertloopbaan hem in zowel vele Europese landen als China bracht.
Peter Ouwerkerk is directeur en producent van het Internationaal Orgelfestival Haarlem. Hij richtte Stichting OpenOor op en was ook initiatiefnemer van StayTuned.nu, gericht op het tot bloei laten komen van jong orgeltalent.
In 2021 ontving Peter Ouwerkerk de Henny Hogenbijl Muziekprijs voor zijn verdiensten voor de orgelcultuur, inspanningen voor jong talent en zijn innovatieve plannen voor de toekomst.
Gustafsson:
De stilte van de wereld voor Bach
Er moet een wereld bestaan hebben voor
de Triosonate in D, een wereld voor de partita in A mineur,
maar hoe zag die wereld eruit?
Een Europa van grote lege vertrekken zonder weerklank,
overal onwetende instrumenten
waar Musikalisches Opfer en Das wohltemperierte Klavier
nooit over een claviatuur waren gegaan.
Eenzaam gelegen kerken
waar de sopraanstem uit de Johannes Passion
zich nimmer in hulpeloze liefde slingerde
rond de mildere windingen van de fluit,
weidse zachtmoedige landschappen
waar alleen oude houthakkers met hun bijlen te horen zijn
het gezonde geluid van sterke honden in de winter
en – als een slingerklok – schaatsen klauwend in glansijs;
zwaluwen zwermend in de zomerlucht
schelp waar het kind aan luistert
en nergens Bach, nergens Bach
schaatsstilte van de wereld voor Bach.